Sedert 2010 bevinden de Nederlandstalige en de Franstalige bibliotheek zich onder hetzelfde dak, Grensstraat 2. Zij worden bezocht door tal van lezers: inwoners, scholen of werknemers, en tonen aan dat ze zo precies mogelijk kunnen beantwoorden aan de hedendaagse bezorgdheden van de burgers.
Deze ruimten voor kennis, cultuur en ontmoetingen bieden brede diensten aan die aandacht verdienen, want ze zijn zodanig divers en ongelooflijk nuttig. In dit dossier vindt u hun opdrachten en uitdagingen, en om te beginnen wat
uitleg over hoe ze zijn ontstaan.
Er was eens…
In de wieg van het oude Egypte en Mesopotamië verschenen om tegemoet te komen aan de administratieve noden vanaf het derde millennium voor Christus ruimten waar kleitabletten of papyrus onder de aandacht werden gebracht en gedateerd door de archeologen. De oorsprong van het woord “bibliotheek” vinden we terug in het Griekse “βιβλιοθήκη”: biblio, “boek”; thêkê, “opslagplaats”), ofwel een plaats waar een georganiseerde collectie boeken wordt
bewaard en gelezen. De beroemde bibliotheek van Alexandrië van Egypte (gesticht in 288 voor Chr.), wordt beschouwd als de eerste bibliotheek in de “moderne” zin van het woord.
De bibliotheek, die als toevluchtsoord werd gehouden voor de geletterden, is gedurende lange tijd een plaats geweest die weinig toegankelijk was voor het publiek om diverse redenen: leren lezen, bewaring van het papier, druktechniek, prijs van de boeken enz. Het was dus eerst een plek voorbehouden voor een religieuze, wetenschappelijke elite en nadien voor een financiële elite.
Claude Sallier (1685-1761), bibliothecaris van de Koning van Frankrijk, had een voor in die tijd modern idee: cultuur toegankelijk maken voor iedereen. Van 1737 tot 1750 liet hij in de stad Saulieu kisten met boeken toekomen die zo “de eerste openbare bibliotheek” vormden van Frankrijk.
Na de Revoluties stellen de eisen van rechtvaardigheid en gelijkheid zich eveneens in het domein van het onderwijs en de toegang tot cultuur. Een groot gedeelte van de wereldbevolking is nog volledig ongeletterd, en het duurt nog tot halfweg de 19de eeuw eer de vooruitgang van het onderwijs gepaard gaat met een ware democratisering van de toegang tot boeken door de opening van bibliotheken dankzij het openbare initiatief, maar soms ook door privé-acties van weldoeners. Engeland en de Verenigde Staten zijn voorlopers in dit domein.
In België hebben we een toespraak teruggevonden van Dhr. Henaux, Schepen van Openbaar onderwijs van de gemeente Luik, die de paternalistische politieke context van hulp en ontwikkeling van de werkende klassen weergeeft: “Al diegenen die Engeland, Schotland, Zwitserland hebben bezocht, vertellen over het plezier dat zij mochten ervaren om arbeiders van alle leeftijden zich ‘s avonds na hun werk te zien ontspannen door te lezen, de tijd die ze anders verloren zouden zijn, benutten ze; het geld dat ze zouden hebben uitgegeven, sparen ze uit; hun geest die misschien verward zou zijn geraakt, verlichten ze. Van gemeente naar gemeente circuleren kleine bibliotheken, die de meest bescheiden gezinnen de beste en nieuwste boeken bieden. We moeten spoedig vergelijkbare middelen bezorgen aan onze werkende bevolking, die zo intelligent, rustig en goed is. Daarom moet in onze stad een zogenaamde volksbibliotheek worden opgericht, en we moeten ons niet verbazen noch bang zijn van dit woord. Iedereen heeft er belang bij dat het volk zich ontwikkelt” Catalogus van de volksbibliotheek van Luik,1869, pp.VII-VIII.
De eerste openbare bibliotheek opgericht door een gemeente duikt op in Sint-Joost-ten-Node in 1859, Chaletstraat (nu Jeugdclub “Le Caveau”)! Leerkrachten en oud-leerlingen van de gemeentescholen vormen het voornaamste publiek. Dankzij giften van particulieren telt men 4.216 uitleningen aan huis in 1865. Er komt een leeszaal die twee maal per week geopend is. In 1878 verhuist de bibliotheek naar een school in de Sint-Franciscusstraat. De beheerder is op dat moment een onderwijzer. In 1958 breidt de collectie uit en bestaat ze uit 12 000 referenties. De tweede verhuizing vindt plaats naar de benedenverdieping van de Scailquintoren (huidig Arabisch Cultureel Centrum). De bibliotheek, die dan ruimer is, omvat niet enkel een collectie van 25 000 werken maar tevens een leeszaal, een conferentiezaal, alsook een televisiesalon, een plaatselijke krant en het wordt een volwaardige culturele Foyer.
In 2004 vestigt de Franstalige bibliotheek zich in de Grensstraat nr. 2. Een grotere leesruimte, een tuin, een opslagruimte, een tentoonstellingsgang, een informaticaruimte met toegang tot het internet en tot de digitale catalogus vervolledigen het aanbod voor de inwoners. In december 2010 wordt Bib Joske de eerste Nederlandstalige bibliotheek van Sint-Joost, waarbij het aanvankelijk een filiaal is van de centrale bibliotheek, Muntpunt. Met een zeer eigen “familiesalon” stijl, creëert de bibliotheek haar vintage universum op de 1ste en 2de verdieping. Er zijn tal van media in het Nederlands alsook in vreemde talen beschikbaar: boeken, kranten, tijdschriften, films, muziek, … Later in 2012, wordt Bib Joske een autonome gemeentelijke bibliotheek.
Bibliotheken in het centrum van het socioculturele weefsel
Openbare bibliotheken hebben als voornaamste taak de promotie van het boek en de bevordering van het leesplezier in al zijn vormen. Ze bevorderen de toegang tot informatie, kennis en cultuur en vergemakkelijken de deelname aan het culturele leven, en dit alles met een doel van permanente vorming en sociale emancipatie. De Bibs zijn open en gezellige, aantrekkelijke en verwelkomende ruimten, die vernieuwende activiteiten en diensten aanbieden die beantwoorden aan de noden van de bevolking en de participatieve ontwikkeling bevorderen door het publiek te betrekken in het leven van de bibliotheken. Op die manier worden de bibliotheken onthaal- en ontdekkingsruimten, plaatsen voor ontmoetingen en uitwisselingen, open culturele plekken die volop hun sociale rol vervullen, verankerd in het socio-cultureel netwerk en het lokale verenigingsweefsel. De openbare bibliotheken vormen hiermee de basis voor de democratisering van cultuur, maar vooral voor de bevordering van de culturele democratie :
“noch cultuur voor iedereen, noch cultuur voor elk op zich, maar cultuur door en met elkeen met het oog op ieders ontwikkeling” (Marcel Hicter, 1976) Bibliotheken zijn één van de zeldzame plaatsen in de maatschappij waar men niets hoeft te consumeren, waar men niet de verplichting heeft om iets te “doen”. Bib Joske heeft haar boeken steeds gratis aangeboden aan haar lezers, en sedert enkele jaren heeft de Franstalige bibliotheek dit voorbeeld gevolgd: inschrijvingen, boeken, films en muziek ontlenen, internet en wifi, alles is voor iedereen
gratis in de twee bibliotheken.
Passie voor het boek, maar niet alleen dat…
Een gelijkaardige voornaamste opdracht (cf. hierboven), een gemeenschappelijk adres, hal en activiteiten verenigt hen regelmatig, maar niettemin hebben de twee bibliotheken elk een eigen specifieke aanpak. Wij willen ze u allebei afzonderlijk voorstellen maar moedigen u aan om van beide gebruik te maken zoals u dat wenst!
Ziehier de grote actielijnen en prioriteiten van Bib Josse die naar voren komen na een eerste analyse van het grondgebied. Dit zijn aandachtspunten die voor overleg en goedkeuring moeten worden voorgelegd aan alle betrokken actoren verenigd in de nieuwe onlangs samengestelde “Ontwikkelingsraad voor openbare lectuurvoorziening”. Daarna volgen de opdrachten ontwikkeld door Bib Joske.
BIB JOSSE
Prioriteit 1: Promotie van de bibliotheek bij het publiek dat verwijderd is van lectuur
• Intensivering van het werk in partnerschap met het verenigingsnetwerk
> Alfabetiseringsgroepen, FLE, Permanente vorming
• Tot stand brengen van specifieke acties en diensten aangepast voor ieder type van publiek dat verhinderd en/of verwijderd is van lectuur
> Bezoeken van schoolklassen uit het gespecialiseerd onderwijs (École Escale), van het Centrum “Farra Méridien”, van het Pedopsychiatrisch centrum Domino, …
• Tot stand brengen van acties en diensten aangepast voor senioren
> Installatie van een kleine bibliotheek in het Rusthuis Anne Sylvie Mouzon, partnerschappen met de vzw’s van de sector, project “Lezen met 2”
• Begrijpen van de hinder om te lezen en versterken van de dynamieken van culturele bemiddeling en sociale cohesie
> Permanentie van openbare schrijvers
> Schrijfworkshops
Prioriteit 2: Vergroten & aantrekken van publiek van kinderen en jonge adolescenten
• Tot stand brengen van activiteiten en diensten aangepast aan prille jeugd
> Nieuw rangschiksysteem van de jeugdcollecties
> Verteluurtje (tweetalig, in gebarentaal, voor baby’s, …)
• Opnieuw aanhalen en duurzaam maken van banden met de schoolinstellingen
> Deelname van de scholen (41 klassen in 2018 tegenover 17 in 2017): onthaalbezoeken, creatieve workshops, geanimeerde lezingen, …
• Interesse aanwakkeren en meer betrekken van het publiek van jongeren adolescenten
> Ontwikkeling van de transmedia-cultuur: stage “Creatie van Manga’s”, interactieve tablets, …
Prioriteit 3: Versterken & aantrekken van reeds verworven leespubliek
• Promotie van hedendaagse Belgische literatuur in verbinding met de acties van FWB
• Organisatie van ontmoetingen en debatten met literaire artiesten (schrijvers, regisseurs, ...)
> Culturele bemiddeling “Ontmoetingen, kunst… en boeken”: tentoonstellingen van schilderijen, beeldhouwwerken, foto’s, Conferenties / debatten, “Leeshonger” “Nocturne van de Bibliotheken”, “Culinaire route”, “Sint-Joost, plaats voor iedereen”, …
• Verbetering van de zichtbaarheid van de bibliotheek buiten haar bevoegdheidsdomein
> Buitenlezen: in parken, op vakantiepleinen, op culturele evenementen (Oh ! Festival, Autoloze zondag, Familiefeest, …), boekenruilkasten, …
Bib Josse is sedert verschillende jaren officieel erkend als “Openbare bibliotheek” door de Federatie Wallonië-Brussel en blijft een gemeentelijke dienst, die echter geniet van communautaire subsidies om een goede werking te verzekeren alsook van het netwerk van bibliotheken van Brussel-Hoofstad. Sedert het laatste Decreet wordt eerder de nadruk gelegd op de ontwikkeling van lectuur en haar sociale rol dan op het beheer van de collecties of de leningen. In 2018 was de Franstalige bibliotheek samengesteld uit een ploeg van 7 personen, waarvan 5 bibliothecarissen, en telde ze 4070 actieve gebruikers (2724 leners) waarvan 1849 nieuwe gebruikers. De helft woont niet in Sint-Joost maar in de aangrenzende gemeenten of werkt / volgt een opleiding in de buurt. Sommigen verkiezen om te genieten van de andere diensten die de bibliotheek aanbiedt: studieruimte, animaties, internetverbinding, … De recente vestiging van het Beroepenpunt (Actiris, EPFC, Bruxelles Formation, …) aan de Sterrenkundelaan, hetzij in het verlengde van de straat van de Bibliotheken, heeft bijgedragen tot de heropleving van het volwassen lezersbestand.
Het aantal uitleningen is onveranderd gebleven, hetzij 47.896 leningen per jaar, terwijl de collectie jaarlijks uitbreidt met nieuwigheden (+2%, of een budget van 15 000€).
Het aantal partnerschappen (scholen, vzw’s, gemeentediensten, artiesten, …) is verdrievoudigd en de projecten zijn vervijfvoudigd in 4 jaar, naar 65 partnerschappen waarmee 109 projecten tot stand konden worden gebracht (alfabetisering, “Lezen met 2”, “Verteluurtje”, …). Deze uitbreiding van het binnen- en buitennetwerk heeft de
deelname mogelijk gemaakt van Bib Josse door 346 animaties (127 voor volwassenen / 219 voor de jeugd, hetzij een betrokkenheid van meer dan 6 500 personen, alle leeftijden samen).
Sedert de creatie ervan in 2012 werd de afdeling “All gender bibliotheek” uitgebreid. Vandaag telt deze bijna 1000 referenties waarin het onderwerp wordt aangekaart van de strijd tegen stereotypes en genderdiscriminatie. Professionals en vzw’s maken regelmatig gebruik van deze middelen en van de verworven bekwaamheden rond deze materie. Een jaarlijkse conferentie en de deelname aan de week “Sint-Joost en genderkwesties” dragen bij tot het geanimeerde gedeelte van het onderwerp.
Dominique Dognié & Filippo Virgilio, bibliothecarissen van Bib Josse: “Het is moeilijk om in enkele zinnen de activiteiten en projecten samen te vatten die door de Bibliotheek tot stand worden gebracht in het kader van haar beleid van leesontwikkeling en culturele bemiddeling. Maar wij proberen om aan de gebruikers, de partners
en onze inrichtende en subsidiërende machten het socio-culturele belang bij te brengen van onze ‘nieuwe’ opdrachten in het domein van de bibliotheken, dat behalve bij professionals soms gemakkelijk ten prooi valt aan gangbare opvattingen. Daarom willen wij onze communicatie verbeteren en diversifiëren maar tevens de integratie
perfectioneren van onze projecten in het culturele beleid van de Gemeente. Voor het Gemeentebestuur zijn wij, op het terrein en in het dagelijks leven, geprivilegieerde gesprekspartners geworden inzake socio-culturele acties en deze band wordt steeds nauwer en doeltreffender. Het is onze wens om tevens geprivilegieerde gesprekspartners te worden voor alles wat betreft culturele programmatie op lange termijn. Wij willen uiteraard verdergaan in de lijn van deze algemene positieve tendens: wij zullen zo veel mogelijk de lopende projecten trachten te evalueren, met het oog op de verbetering en de bestendiging ervan. Wij ijveren dus voor een bibliotheek ten dienste van de gemeenschap, een bibliotheek die steeds meer verankerd is op haar grondgebied en in haar verenigingsweefsel, een
bibliotheek als gezellige ontmoetings- en uitwisselingsplaats ».
BIB JOSKE
De familiebibliotheek is een gezellige, laagdrempelige buurtbibliotheek, een open huis voor iedereen. Bib Joske is een plek die cultuureducatie- en participatie, leesplezier, e-inclusie, informatiebemiddeling, mediawijsheid en gemeenschapsvorming stimuleert.
Bib Joske moet informeren en inspireren. Dit vanuit het idee dat we een gezellige en toegankelijke bib zijn die niet blind blijft voor de diversiteit aan bewoners en bezoekers. Een belangrijke collectie in Bib Joske zijn de anderstalige collecties: boeken in het Engels, Turks, Koerdisch en Arabisch. Samen met medewerkers en partners werkt Bib Joske aan een sterke collectie, een sociale plek die het verlengde van de straat en huiskamer vormen, een plek van vrij vertoeven en ontmoeting, waar verhalen en verbeelding een belangrijke hoeksteen vormen.
Bezoekers komen lang niet alleen voor de collectie, steeds vaker komen bezoekers om er te verblijven, te werken, af te spreken met vrienden, te hangen, kranten te lezen, internet te gebruiken, te studeren, of gewoon nietsdoen. Bib Joske trekt natuurlijk heel wat Nederlandslustigen aan maar het is vooral een heel erg divers publiek.
De bibliotheek is één van de partners van het lokale cultuurbeleid van Sint-Joost. Samen met de cultuurbeleidscoördinator, de gemeentelijke dienst Nederlandstalige cultuur, het gemeenschapscentrum Ten Noey, de Brede School en tal van andere partners zoals Aximax, de buitenschoolse opvang, de scholen en kinderdagverblijven
werken we aan het nieuwe cultuurbeleidsplan 2019-2025.
De vier decretale doelstellingen van de hedendaagse bibliotheken vanuit de Vlaamse Gemeenschap zijn educatie, informatie, ontspanning en ontmoeting. Daarop werken we verder op drie ambities binnen het Lokaal Cultuurbeleidsplan met de partners: deze ambities liggen nog volledig open ter discussie. Bij deze nodigen wij
ook iedereen uit op het open forum op 3 oktober 2019 om hier een laatste keer over te debatteren!
De rode draad in de werking van Bib Joske zijn volgende drie ambities
Prioriteit 1: Nederlandslustigen inspireren
met een aanbod in collectie, activiteit én plek trachten we ons publiek te bekoren met verhalen en het bevorderen van leesplezier met boeken, films, muziek en activiteiten. Velen komen nu ook net om meer Nederlands rondom zich te horen. Dat zijn vaak anderstalige nieuwkomers, maar ook steeds meer Franstalige Brusselaars. Het is een bijzondere taak voor ons om die Nederlandslustigen te inspireren en ondersteunen.
> Voorleesuurtjes, Lotte's leesclub, Jeugdboekenmaand, klasbezoeken, voorleescarrousels, Nederlands-leren collectie, Boekenbende aan Huis waarbij studenten gaan voorlezen bij kleuters thuis, baby boekgeschenken van Boekstart Bij een nieuwe taal leren, hoort ook het zich goed voelen in de thuistaal, de taal van je hart: daarom hebben we een Arabische, Turkse, Koerdische en Engelse collectie. De Arabische collectie is de meest recente, deze werd volledig participatief opgebouwd in samenwerking met het netwerk van Brusselse bibliotheken. De collectie staat
in de bibliotheken van Sint-Gillis, Molenbeek en Sint-Joost. Het succes van deze participatieve collectieopbouw en activering zullen we opnieuw toepassen om de Turkse boekencollectie opnieuw uit te bouwen.
Prioriteit 2: Ontmoeting en betrokkenheid versterken
Bib Joske is ook een plek om te verblijven, een plek van ontmoeting. Iedereen moet zich welkom en thuis voelen. De ene zoekt rust en stilte, de andere zoekt een plek om af te spreken en langer te verblijven met zowel drukte als mooie ontmoetingen tot gevolg. Het is de taak van Bib Joske om een evenwicht te vinden in het tegemoetkomen aan vragen van deze verschillende publieken. Een warm onthaal bieden, gesprekken aangaan, 'hoe het gaat?', Nederlands samen oefenen, interesse tonen in waar onze bezoekers mee bezig zijn, wegwijs maken, informeren en small talk zijn meer dan ooit cruciaal.
Het is even belangrijk om ook buiten de bibmuren actief te zijn, om nieuwe ontmoetingen aan te gaan.
> Winterwoninkje, Bouwen aan de Zomer, Oh! Festival. Samen met de Franstalige bibliotheek organiseren zij de Nocturne, boekendate en boekenbazaar, tweetalige voorleeesuurtjes de verjaardag van Bib Joske.
Prioriteit 3: Talenten, kennis, vaardigheden valoriseren en delen
Mensen willen levenslang leren, een bibliotheek heeft de taak van informatieverstrekking en mediawijsheid. Bezoekers kunnen verbeelding en inspiratie vinden in de collectie, de activiteiten of ontmoetingen. Mediawijsheid stimuleren we door de beschikbaarheid van de pc's, wifi, digitale spelateliers voor kinderen samen met Brede School, luisterboeken.
> De momenten waar we vragen aan het publiek om zelf mee te doen, zijn de mooiste: wanneer ouders en vrienden voorlezen in de eigen taal, wanneer kinderen hun eigen kaftpapier ontwerpen voor “Kaft Kaft”. De Arabische boekencollectie werd op basis van expertise van bezoekers uitgebouwd. Het team van Bib Joske bestaat uit 2 voltijdse en 2 halftijdse collega's.
Bib Joske kreeg 14 200 bezoekers over de vloer in 2018. Dat zijn leners, klasbezoeken, de wekelijkse IBO bezoeken, NT2 groepen en ateliers. Bib Joske heeft 1 174 actieve leners, een aantal dat jaar na jaar stijgt en waarvan meer dan de helft kinderen zijn. Bib Joske is één van de kleinste Nederlandstalige bibliotheken qua collectie in Brussel, maar ze doet het erg goed qua publieksbereik tov het inwonersaantal en qua uitleen voor het kleine aantal materialen dat in de collectie zit (ongeveer 10 100).
Het totale aantal uitleningen in 2018 bedraagt 21 045 waarvan het fictie, films en strips erg populair zijn. Het aantal uitleningen stijgt jaar na jaar, in 2018 zijn er 10 000 meer uitleningen dan in 2015.
Bib Joske ontvangt meer klassen uit de scholen Sint-Joost-aan-Zee, De Buurt en Ten Node, in 2018 waren er zo'n 200 klasbezoeken. We zitten in een samenwerking met GC Ten Noey, Brede School, Dienst Cultuur, Aximax, IBO, de scholen en de kinderdagverblijven. Bib Joske is actief in het netwerk van de Nederlandstalige bibliotheken dat ondersteund wordt door OBiB van de VGC en in het netwerk van het Huis van het Kind van de regio Schaarbeek/Evere/Sint-Joost. Er worden verschillende projecten jaarlijks georganiseerd met heel wat lokale en bovenlokale partners zoals het Huis van het Nederlands, Brusselleer, …
Eefje Vloeberghs, bibliothecaris van Bib Joske: “Bibliotheken spelen vandaag een belangrijke maatschappelijke functie. Een warm onthaal in een plek als de bib is cruciaal: elkaar ontmoeten, elkaar leren kennen op een ongedwongen manier, de bib als ontmoetingsplek en rustpunt in de stad. Dat is een uitdaging waar we met de
collega's in Bib Joske open in zijn, wij hebben een erg fijn contact met bezoekers maar de plek is gegeerd, vooral door veel jonge mensen, de plek werkt goed, meer dan ooit moeten we het gesprek aangaan om evenwichten te vinden. Het is ook een absolute meerwaarde dat we met de twee bibliotheken dezelfde plek delen, in de toekomst met renovaties in zicht willen we veel verder gaan in de reflectie over intensieve samenwerking en samengaan van de
bibliotheken in Sint-Joost”.
Ondanks de alomtegenwoordigheid van het beeld en het stijgend gebruik van schermen die de tijd inpalmen die voor andere activiteiten kan worden gebruikt: lezen, sport, gezelschapspellen enz. en dit sedert verschillende decennia (vóor de smartphones was er de televisie…), en zelfs rekening houdende met de evolutie van lees- en schrijfondersteuning, blijven de uitdagingen van morgen behoorlijk fundamenteel, namelijk: leren lezen en schrijven om het menselijke denken te structureren. En de bibliotheken blijven meer dan ooit een onmisbare plaats voor permanente vorming ten dienste van de bevolking.
Contacts
Bib Joske, nederlandstalige gemeentelijke bibliotheek
Bib Josse, franstalige gemeentelijke bibliotheek
