De taken van de Gemeente
In het begin had de gemeente uitsluitend als taak de akten van de burgerlijke staat op te stellen (huwelijk en scheiding) en de bevolkingsregisters bij te houden (de lijst van de inwoners van Sint-Joost-ten-Node).
Mettertijd werden de taken van de gemeenten verbreed en nu draaien ze vooral rond volgende gebieden:
- burgerlijke stand en bevolking
- prille jeugd en jongeren
- onderwijs, sociaal beleid en huisvesting
- bescherming van mensen, goederen, bescherming van de openbare orde
- tewerkstelling
- leefmilieu
- sport en cultuur
- preventie ...
Er bestaat een gemeentelijke wetgeving die nauwkeurig de bevoegdheden van de gemeente en haar werkingsregels bepaalt (organen, bevoegdheden, duur van de mandaten,...).
Deze wetgeving werd vastgelegd in de “Nieuwe Gemeentewet” en sedert ze van kracht werd op 1 januari 1989 werd ze reeds verschillende keren gewijzigd. Daarbij werd de Nieuwe Gemeentewet in 2001 geregionaliseerd: ieder Gewest kan dus de werking van de gemeenten organiseren zoals hij wenst.
De gemeente biedt daarenboven meer en meer diensten aan de burger, met het oog op de verbetering van de dagelijkse levenskwaliteit.
De Gemeenteraad
Maar de gemeente is voor alles mannen en vrouwen die verkozen zijn en handelen in het belang van de burgers. Wie zijn dan de mensen die onze plaatselijke overheid uitmaken?
Om de zes jaar, de tweede zondag van oktober, gaan de burgers-kiezers (te weten Belgen van minstens 18 jaar en vreemdelingen die sedert minstens 5 jaar op het Belgische grondgebied verblijven, onder bepaalde bijkomende voorwaarden en op basis van een voorafgaande inschrijving voor de niet-Europese inwoners) naar de kiesbureaus georganiseerd door de gemeente voor de gemeenteraadsverkiezingen (voor Belgen bestaat een kiesplicht).
De burgers-kiezers verkiezen de gemeenteraadsleden waarvan het aantal varieert in functie van het aantal inwoners van de gemeente.
Sint-Joost heeft 29 gemeenteraadsleden.
Deze gemeenteraadsleden moeten eed afleggen in handen van de burgemeester en onder hen de schepenen aanduiden.
Sint-Joost telt 7 schepenen
De gemeenteraadsleden komen samen tijdens de gemeenteraad, meer bepaald om beslissingen te nemen over alles wat van gemeentelijk belang is, te weten : alle onderwerpen die de gemeente aanbelangen. In dit kader vaardigen ze gemeentereglementen uit en ordonnanties van de gemeentelijke politie.
De gemeenteraad is een soort “parlement” (wetgevend orgaan) van de gemeente.
Voldoen aan de noden van de burgers: oprichten van diensten (scholen, kinderkribben, sportcentra,... ), organisatie van evenementen, enz. De gemeente beschikt hiervoor over een grote bewegingsvrijheid en men stelt trouwens een groeiende tussenkomst vast van de gemeenten op dit vlak, dat tot nu ten laste genomen werd van mensen of verenigingen (bijlessen in scholen, taakklassen, diensten voor begeleiding van senioren, ... ).
De gemeenteraad komt in principe een keer per maand samen, op uitnodiging van het college dat ook de agenda vastlegt. De beslissingen worden genomen bij meerderheid van stemmen van de raadsleden. Het is het College van Burgemeester en Schepenen dat nadien belast is met de uitvoering van deze beslissingen. In principe kan geen enkele beslissing genomen worden door de raad als de meerderheid van zijn leden niet aanwezig is. De zittingen van de gemeenteraad zijn publiek maar een zitting met gesloten deuren (geen publiek toegelaten) kan bijeengeroepen worden in functie van de agenda, bijvoorbeeld als het over personen gaat.
Het College
Het gemeentecollege heet “College van Burgemeester en Schepen” en bestaat uit de burgemeester (die er de voorzitter van is) en de schepenen.
Deze laatsten zijn gekozen uit de gemeenteraadsleden. De schepenen zijn belast met een of meer bevoegdheden van de gemeente. Nochtans mag het college zijn functie enkel uitoefenen op een collectieve wijze, wat wil zeggen dat het college in zijn geheel de beslissingen neemt in de verschillende gebieden en niet een schepen alleen. Daarom spreekt met van een “gezamenlijk uitgeoefende macht”.
Het college van burgemeester en schepenen is belast met:
- wetten doen uitvoeren
- de reglementen en de beslissingen van de raad doen uitvoeren
- het besturen van de gemeente en het nemen van beslissingen die nodig zijn voor de goede werking
- bijeenroepen van de gemeenteraad
Het college is in zekere zin de “regering” (uitvoerend orgaan) van de gemeente.
Het college van burgemeester en schepenen komt in principe iedere week samen (gewone vergadering), maar de burgemeester mag, als het nodig is, beslissen om een buitengewone vergadering bijeen te roepen. De vergaderingen van het college zijn niet openbaar en de beslissingen worden genomen, zoals voor de raad, door alle leden en niet door één van hen.
De Burgemeester
De burgemeester wordt niet verkozen door de gemeenteraad, in tegenstelling tot de schepenen. In Brussel wordt hij benoemd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het algemeen uit de verkozen leden van de gemeenteraad. In de praktijk stelt een meerderheid van de leden van de gemeenteraad een “kandidaat-burgemeester” voor. De burgemeester legt eed af voor de Minister-President.
De burgemeester is het hoofd van de gemeente, hij vertegenwoordigt ze. Hij zit de vergaderingen van de raad en van het college voor en tekent de akten van de gemeente evenals de officiële briefwisseling, die ook medeondertekend moeten worden door de gemeentesecretaris.
De burgemeester is ook hoofd van de politie en heeft bijgevolg de bevoegdheden van een administratief politiebeambte die verantwoordelijk is voor de veiligheid op het grondgebied van zijn gemeente.
Als de burgemeester afwezig is, wordt hij vervangen door een schepen die hij zelf aanduidt maar die niet noodzakelijk de eerste is in de protocollaire rangorde.
Het is nuttig hier te preciseren dat de manier waarop een gemeente werkt en geleid is, sterk afhangt van de persoonlijkheid en de dynamiek van zijn burgemeester, die een grote invloed heeft op dit vlak.
De Gemeentesecretaris
Iedere gemeente heeft een gemeentesecretaris die benoemd is door de gemeenteraad (maar niet tussen zijn leden) en die eed aflegt in openbare zitting voor de burgemeester.
Hij is hoofd van het personeel van het gemeentebestuur en verzekert de band tussen het bestuur en de politieke macht van de gemeente. De secretaris moet de richtlijnen van de raad, het college en de burgemeester volgen. Hij verzekert eveneens de opvolging van de dossiers met de besturen van de hogere overheid (Gewesten, Gemeenschappen, Staat).
Het Gemeentebestuur
Voor de realisatie en uitwerking van alle opdrachten van de burgemeester en zijn schepenen is personeel nodig dat ten dienste staat van de gemeente. Dit is wat men het gemeentebestuur heet. Dit personeel is gegroepeerd in diensten geplaatst onder de leiding van de gemeentesecretaris. De bedienden en ambtenaren van het gemeentebestuur zijn belast met opdrachten van openbaar of sociaal nut of van cultureel belang.
Men kan twee categorieën diensten onderscheiden in het gemeentebestuur :
- het centraal bestuur dat de diensten bevat die rechtstreeks onder het gezag van de burgemeester en de schepenen vallen, te weten : burgerlijke stand, bevolking, vreemdelingenkantoor, stedenbouw, financiën ... en die dikwijls in hetzelfde gebouw samenzitten: het gemeente- of stadhuis.
- de gedecentraliseerde diensten die belast zijn met taken die te zwaar of te specifiek zijn om uitgevoerd te worden door het centraal gemeentebestuur (bijvoorbeeld: het OCMW)
Het OCMW
Iedere gemeente in België heeft een Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Werk (O.C.M.W.).
Op het Brusselse grondgebied zijn er dus 19 OCMW's, een in elk van de 19 gemeenten.
Daarbij bestaan er 9 intercommunales in het Brusselse gewest: dit zijn verenigingen van ten minste twee gemeenten die samenwerken om samen een dienst te verlenen aan hun inwoners (bijvoorbeeld: de Brusselse Intercommunale voor waterdistributie (BIWD), de muziekacademie van Sint-Joost-ten-Node/Schaarbeek, enz.).
Het is bijgevolg belangrijk te onthouden dat in België de beslissende macht niet uitsluitend behoort tot de centrale staat, omdat het totale beleid van het land momenteel in handen is van verschillende politieke overheden (Staat, Gemeenschappen, Gewesten, enz.) die hun bevoegdheden uitoefenen op een autonome wijze, in de domeinen die hen toebehoren.